Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο κυκλοφοριακό και στην ποιότητα αέρα των πόλεων

του Κώστα Νικολάου

Η ασκούμενη οικονομική πολιτική διεθνώς και στην Ελλάδα (στα πλαίσια της σημερινής όξυνσης της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης), που περιλαμβάνει τη μείωση εισοδημάτων και τις απολύσεις σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, τη γενικότερη δραστική μείωση του δημόσιου τόσο στους τομείς του κοινωνικού κράτους (παιδεία, υγεία κλπ), όσο και στους οικονομικούς τομείς στρατηγικής σημασίας για την κοινωνία (ενέργεια, επικοινωνίες, μεταφορές, ύδρευση, διαχείριση απορριμμάτων κλπ) δεν επηρεάζει μόνον την οικονομική κατάσταση της πλειονότητας των πολιτών, αλλά αλλάζει έως και απειλεί την ίδια τη ζωή των κατοίκων των πόλεων, όπου συγκεντρώνεται η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού.

   Σημαντικές διαχρονικές μεταβολές μερικών βασικών χαρακτηριστικών της ελληνικής οικονομίας, που επηρεάζουν το κυκλοφοριακό ζήτημα και την ποιότητα αέρα των πόλεων είναι η ετήσια πτωτική μεταβολή του ΑΕΠ (από το 1ο τρίμηνο του 2008 μέχρι το 2ο τρίμηνο του 2011), η μεγάλη μείωση των μισθών και του δείκτη κόστους εργασίας (από το 2001 μέχρι το 1ο τρίμηνο του 2011 και από τότε συνεχίζεται με ακόμα μεγαλύτερη μείωση), η δραματική αύξηση διαχρονικά του ποσοστού ανεργίας στο σύνολο του πληθυσμού, στους άνδρες, στις γυναίκες και στους νέους (από το 2001 μέχρι τα μέσα του 2011) και η συνεπακόλουθη διαρκής πτώση της εγχώριας ζήτησης (ιδιωτική και δημόσια κατανάλωση, από το 1ο τρίμηνο του 2008 μέχρι το 2ο τρίμηνο του 2011), όπως προκύπτει από τα πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Ελληνική Στατιστική Αρχή, «Η Ελληνική Οικονομία», Σεπτέμβριος 2011).

   Συνδεόμενη, αλλά και επηρεαζόμενη από τα παραπάνω είναι η παρατηρούμενη μείωση της κατανάλωσης βενζίνης κατά 13% στην Ελλάδα (από το 1ο τρίμηνο του 2010 μέχρι το 1ο τρίμηνο του 2011) και η μείωση της κατανάλωσης πετρελαίου κίνησης κατά 15% (από το 1ο τρίμηνο του 2010 μέχρι το 1ο τρίμηνο του 2011) σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΕΚΑ.

   Ίδιου επιπέδου είναι και η διαπιστωμένη μείωση της κυκλοφορίας οχημάτων στις μεγάλες πόλεις. Για παράδειγμα στη Θεσσαλονίκη, σχετική πρόσφατη έρευνα έδειξε μείωση της κυκλοφορίας των ΙΧ κατά 12% στο κέντρο της πόλης και μείωση της κυκλοφορίας των ΤΑΧΙ κατά 15% στο διάστημα μεταξύ 2009 και πρώτο εξάμηνο του 2011. Η μείωση της κυκλοφορίας των ΙΧ και των ΤΑΧΙ καθορίζει σε αποφασιστικό βαθμό τα επίπεδα των ατμοσφαιρικών ρύπων στον αέρα των πόλεων και ιδίως των αιωρουμένων σωματιδίων και του διοξειδίου του αζώτου, τα οποία και αποτελούν και το μεγαλύτερο πρόβλημα αφού διαπιστώνονται υπερβάσεις των ορίων ποιότητας αέρα στις πόλεις. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι οι δύο αυτοί ρύποι μειώθηκαν σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με την κυκλοφορία. Αυτό είναι αναμενόμενο, διότι μια έστω και μικρή μείωση της κυκλοφορίας οδηγεί σε βελτίωση των κυκλοφοριακών συνθηκών, με αποτέλεσμα τα οχήματα να εκπέμπουν σημαντικά λιγότερο (βλ.: α) Ντουμανάκης Ε., Νικολάου Κ., "Διακύμανση ατμοσφαιρικών ρύπων σε συνάρτηση με την κυκλοφοριακή κίνηση και τις μετεωρολογικές συνθήκες στην πόλη της Θεσσαλονίκης", Πρακτικά 4ου Περιβαλλοντικού Συνεδρίου Μακεδονίας, ΕΕΧ-ΠΤΚΔΜ, Θεσσαλονίκη, 18-20 Μαρτίου 2011, καθώς και β) Nikolaou K., Ntoumanakis E., Basbas S., Stamos I., "Diurnal urban traffic and air quality during 2009-11 in Thessaloniki", 16th International Symposium on Environmental Pollution and its Impact on Life in the Mediterranean Region, MESAEP, Ioannina, Greece, 24-27 September 2011).

   Θα περίμενε κανείς ότι αυτή η μείωση της κυκλοφορίας των ΙΧ και των ΤΑΧΙ θα οδηγούσε σε αύξηση των μετακινήσεων με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς (ΜΜΜ). Κι όμως, ούτε στην Ελλάδα (Αθήνα και Θεσσαλονίκη, στη Θεσσαλονίκη ήταν ανεπαίσθητη η αύξηση της επιβατικής κίνησης των λεωφορείων του ΟΑΣΘ), ούτε σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις παρατηρήθηκε κάτι τέτοιο. Η οικονομική κρίση δεν έχει οδηγήσει σε ουσιαστική αύξηση της επιβατικής κίνησης των ΜΜΜ σε καμία σχεδόν πόλη. Στο Λονδίνο, η επιβατική κίνηση του μετρό έχει πτώση 6%, στο Παρίσι η RATP εμφανίζει πτώση 0,8%, στο Μιλάνο εμφανίζεται μείωση κατά 1,2%, ενώ στη Μαδρίτη και Βαρκελώνη η πτώση της επιβατικής κίνησης των ΜΜΜ ξεπερνά το 10% (Μ. Καρλαύτης, «Η οικονομική κρίση, οι μετακινήσεις και η προοπτική των MMM», Σύλλογος Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων, Ενημερωτικό Δελτίο, 174: 2-5, 2010).

   Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η μείωση της κυκλοφορίας των ΙΧ και των ΤΑΧΙ οφείλεται συνολικά στη μείωση των μετακινήσεων των πολιτών ένεκα ανεργίας, στη μείωση των μετακινήσεων, που σχετίζονται με τις χαμένες θέσεις εργασίας, καθώς και στη μείωση των «μη αναγκαίων» μετακινήσεων (αγορές, ψυχαγωγία κλπ).

   Η προσωρινά εμφανιζόμενη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στον αέρα των πόλεων μπορεί να δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι η κρίση έχει θετικές επιπτώσεις στην ποιότητα του αέρα. Όμως, όλα τα προαναφερόμενα οικονομικά δεδομένα είναι εξαιρετικά πιθανόν να οδηγήσουν σύντομα και σε ένα άλλο φαινόμενο: την κακή συντήρηση των οχημάτων ένεκα μειωμένων εισοδημάτων. Εκτεταμένες έρευνες έχουν δείξει ότι ακόμα και ένα μικρό ποσοστό – της τάξης του 10-20% - των οχημάτων αν είναι κακοσυντηρημένο, δημιουργεί τη μισή ρύπανση του αέρα των πόλεων (δημιουργεί δηλαδή, τόση ρύπανση, όση όλα τα άλλα καλοσυντηρημένα οχήματα μαζί). Σε αυτό το ενδεχόμενο, ακόμα και μια μεγάλη μείωση της κυκλοφορίας των οχημάτων μπορεί να συνοδεύεται με μεγάλη αύξηση των επιπέδων ρύπανσης του αέρα. Αυτό ήταν άλλωστε που συνέβαινε και στη περίοδο 1990-95, όπου τα επίπεδα ρύπανσης ήταν πολύ υψηλότερα σε σχέση με σήμερα, ενώ κυκλοφορούσαν τα μισά οχήματα (βλ: α) Nikolaou K., Stedman D., "Remote sensing of vehicle emissions. Case study: Thessaloniki-Greece", Proceedings of the 4th International Conference on Advances in Communication and Control COMCON, Rhodes, Greece, 14-18 June 1993, pp.80-86, β) Nikolaou K., Stedman D., Papaioannou S., Zoumakis N., Kelesis A., "Determination of parameters influencing the vehicle emissions in Greece, using a remote sensing system", Actes INRETS, 37: 160-165, 1994, γ) Νικολάου Κ., Stedman D., "Τηλεμέτρηση εκπομπών ρύπων από οχήματα εν κινήσει. Εφαρμογή στη Θεσσαλονίκη", Πρακτικά 3ου Συνεδρίου Περιβαλλοντικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη, 6-9 Σεπτεμβρίου 1993, τ.Β', σσ.589-596 και δ) Νικολάου Κ., Stedman D., "Πρόγραμμα τηλεμέτρησης της ρύπανσης από οχήματα στη Θεσσαλονίκη", Νέα Οικολογία, 105/106: 50-51, 1993).

   Η σημασία της δυνατότητας επίπτωσης της οικονομικής κρίσης στο να αλλάζει έως και να απειλεί την ίδια τη ζωή των κατοίκων των πόλεων προκύπτει αβίαστα, από τη διαπίστωση ότι, περισσότεροι από 1.000 πολίτες της Θεσσαλονίκης πεθαίνουν πρόωρα κάθε χρόνο, ένεκα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, με βάση διεθνώς αποδεκτούς υπολογισμούς του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ενώ δύο και τρεις φορές περισσότερο ρυπασμένος είναι ο αέρας σε εσωτερικούς χώρους (στα σπίτια, στους χώρους εργασίας και στα αυτοκίνητα) σε σύγκριση με τον εξωτερικό αέρα (και εξ αιτίας αυτού), γεγονός εξαιρετικά σημαντικό αφού τις περισσότερες ώρες της ημέρας, βρισκόμαστε σε κλειστούς χώρους.

   Η επιστροφή του οικονομικού επιπέδου ζωής μερικές δεκαετίες πίσω οδηγεί και σε επιστροφή της ποιότητας ζωής και της υγείας του πληθυσμού μερικές δεκαετίες πίσω επίσης.